منظومه شمسی

منظومه شمسی

یا سامانهٔ خورشیدی (Solar System) سامانه‌ای دربرگیرنده یک ستاره به نام خورشید و شماری اجرام آسمانی دیگر است که در مدارهایی مستقیم یا غیر مستقیم پیرامون آن می‌گردند.

منظومه شمسی از انفجار یک ابرنواختر و فروریزش یک ابر مولکولی چرخان پدید آمد و هویت آن در دوران رنسانس و با مشاهدات افرادی از جمله گالیله دوباره مطرح و شواهد انکارناپذیر آن بر پایهٔ محاسبات او ارائه‌ شد. این سامانه در کهکشان راه شیری واقع‌شده و ۲۶٬۰۰۰ سال نوری از مرکز کهکشان فاصله دارد. خورشید بیش از ۹۹٫۸ درصد جرم منظومه شمسی را تشکیل می‌دهد و سرچشمه گرما و نور است. این ستاره یک ستاره نوع جی رشته اصلی و عضوی از توده ستارگان نخستین است. مانایی منظومه شمسی به مانایی خورشید وابسته‌ است.

منظومه شمسی دارای هشت سیاره (عطارد، زهره، زمین، مریخ، مشتری، زحل، اورانوس و نپتون) و پنج سیاره کوتوله ی تاکنون شناخته‌شده (سرس، پلوتو، هائومیا، ماکی‌ماکی و اریس) است. چهار سیارهٔ نخست، سیارات درونی یا زمین‌سان هستند و بیشتر از سنگ ساخته شده‌اند و از چهار سیاره بیرونی، مشتری و زحل غول گازی متشکل از هیدروژن و هلیوم بوده و اورانوس و نپتون غول‌های یخی هستند. علاوه بر این اجرام، منظومه شمسی دربرگیرنده اجرام دیگری از جمله ماه‌ها، سیارک‌ها، شهاب‌وارها، شهاب‌ها، شهاب‌سنگ‌ها و دنباله‌دارهاست. منظومه شمسی هم‌چنین دارای مناطق خاصی از جمله کمربند سیارک‌ها، کمربند کویپر و دیسک پراکنده است.

ماده‌ای رقیق و فشرده به‌نام محیط میان‌سیاره‌ای فاصله ی میان سیارات و اجسام دیگر را پوشش می دهد. اجزای سازنده محیط میان‌سیاره‌ای، هیدروژن خنثی و غیر یونیزه‌، پلاسما، پرتوهای کیهانی و ذرات گرد و غبار هستند. در واقع این پنداشت که فضا یک خلأ کامل است، نادرست است و مواد محیط میان‌سیاره‌ای در فضا وجود دارد. سدنا ۹۰۳۷۷ دورترین جسم کشف‌شده در منظومه شمسی‌ است که اوج آن ۱۰۰۰ واحد نجومی است و تناوب مداری آن ۱۰٬۵۰۰ سال به طول می‌انجامد. ابری کروی‌شکل و بزرگ به نام ابر اورت منظومه شمسی را دربرگرفته که دامنهٔ آن از ۲٬۰۰۰ تا ۵٬۰۰۰ واحد نجومی دورتر از خورشید آغاز می‌شود و به گستردگی ۵۰٬۰۰۰ تا ۱۰۰٬۰۰۰ واحد نجومی دورتر از خورشید ادامه می‌یابد. گستره مرزهای منظومه شمسی تا جایی‌ است که اجرام دیگر تحت تأثیر خورشید (نفوذ نور خورشید، گرانش خورشیدی، میدان مغناطیسی خورشید و بادهای خورشیدی) نباشند. هلیوپاز مرز میان محیط میان‌سیاره‌ای و فضای میان‌ستاره‌ای است. هلیوپاز به عنوان مرز بیرونی منظومه شمسی در نظر گرفته شده و برآورد می‌شود که بین ۱۱۰ تا ۱۷۰ واحد نجومی از خورشید دورتر است.